Het Rattenleger

In het kader van het herlezen van boeken uit mijn jeugd, dit keer een die ik op wat latere leeftijd las en veel indruk maakte. Het is een horror-boek van James Herbert, Het Rattenleger.

Klein, maar bedreigend

Er is een tijd geweest dat ik heel erg veel horror las. Van Stephen King heb ik natuurlijk veel gelezen, en Clive Barker ook wel. En James Herbert is een tijd lang ook heel populair geweest. Zijn boeken werden in Nederland uitgegeven door Luitingh Sijthof. Dit boek is geschreven in 1979 en kwam in 1981 in een Nederlandse vertaling uit. Ik zal het in de vroege jaren '90 in het Nederlands uit de +de Bibliotheek Eemland geleend hebben. Voor deze bespreking las ik de Engelse versie.
Het boek is onderdeel van een serie. In deel 1 (Rats, 1974) nemen de Ratten Londen over en vreten mensen op, die zich wagen in de verkrotte wijken van Londen. In deel 2 (deze bespreking) gaan de Ratten naar een natuurgebied en zetten dat volledig op hun kop. In deel 3 (Domain, 1983) nemen de Ratten weer Londen over, dat al in puin ligt vanwege een atoomaanval. En dan volgen er nog een strip en een computerspel.

Indruk toen

Het boek is mij lang bijgebleven. De eindeloze hoeveelheid kwaadaardige ratten, die nietsontziend door het landschap raasden en mensen in korte tijd tot het bot afkloven. Brrrrr. En de mensen die zich probeerden te verweren, maar daarbij niet alleen last hadden van de duivels intelligente ratten, maar ook van hun medemensen. 

Het verhaal (Spoilers!)

Proloog

Het verhaal begint met een gemuteerde Rat, die de grote rattenverdelging van Londen (uit het eerste boek) heeft overleefd en zojuist een nest heeft gekregen. Een daarvan is nog verder gemuteerd en is een soort kale, Albino Rat, die de anderen domineert. 

Signs

1

Verschillende bewoners en bezoekers van Epping Forest worden geïntroduceerd en hun ervaringen met de aanwezigheid van de Ratten wordt ook weergegeven. Deze kleine vignettes weten meteen de toon te zetten. De Ratten zijn meteen een dreiging, groter, gemener en gewelddadiger dan normale Ratten.
Ook wordt er commentaar gegeven op de toestand van Groot Brittannië. Boeren en hardwerkende mensen hebben het zwaar. En sommige mensen hebben het een stuk makkelijker en kunnen paardrijden.

2

De held van het verhaal, Lucas Pender, wordt geïntroduceerd. Hij komt aan bij zijn werkgever, Ratkill, die vier jaar geleden een belangrijke rol speelden bij het uitroeien van de Ratten in Londen. Er volgt een korte terugblik op de Uitbraak van de muteerde ratten (zoals beschreven in Rats). Deze  was verschrikkelijk en nog steeds is de overheid bang voor een nieuwe uitbraak.
Luke is nog maar nauwelijks binnen van een onderzoeksmissie, of hij krijgt een nieuwe missie. Vanuit een Natuurpark vlakbij Londen is een melding gekomen over Ratten en Luke wordt gevraagd deze te onderzoeken. Ze melden alleen omdat het een wettelijke verplichting is, niet omdat ze zich echt zorgen maken.

3

Weer een aantal vignettes waarbij bewoners en bezoekers van het Epping Forrest merken dat de aanwezigheid van Ratten gevolgen heeft voor hun beleving van de natuur. 

4

Luke Pender gaat ook naar Epping Forest om de melding van de Ratten bij het EFCC te onderzoeken. Hij heeft daar een afspraak met Andrew Milton om de melding te bespreken. En dan komt Jenny binnen, de vrouwelijke hoofdpersoon. Zij zegt dat ze de Ratten gezien heeft. Andrew Milton is helemaal niet blij met deze melding, bang dat mensen niet meer naar zijn bos zullen komen.
Luke en Jenny gaan naar het meer waar Jenny de ratten zag. Ze vinden het uiteengereten lichaam van een hermelijn. Het hangt in een boom, de Ratten kunnen klimmen. Dan vinden een ze nest van hermelijnen, die volledig opgevreten zijn. Alleen botjes en bloed zijn nog over. Het is Luke wel duidelijk, dit zijn Ratten.

5

Die avond heeft Luke een overleg met Edward Whitney - Evans, hoofdopzichter van het gehele Epping Forest. Luke geeft aan dat er Ratten in het woud zijn, hoewel hij geen exemplaren gezien heeft. Edward wil niet dat Luke een melding doet (hoewel dit wettelijk wel verplicht is). De paniek zal zijn woud geen goed doen. Hij is bang dat de gemeente Londen het beheer van het woud over zal nemen en het binnen de kortste keren zal veranderen in een woonwijk. 

Luke ziet zijn plicht duidelijk, maar Edward heeft connecties. Hij belt met Luke's baas bij Ratkill en met het Ministerie van Landbouw. En het komt zo uit dat diezelfde avond nog een overleg zal zijn tussen Ratkill, het EFCC en het Ministerie van Landbouw over deze meldingen. 

Een gefrustreerde Luke en Jenny komen wat nader tot elkaar tijdens een maaltijd voorafgaand aan dit overleg. Dan blijkt ook dat Epping Forest wat dichter bewoond is dan Luke dacht, met een Politie-trainingsschool, een centrum voor woonwagens en nog een onderzoekscentrum. 

Onslaught

Een gemuteerde Albino Rat woelt rond in zijn nest. Hij wordt bewaakt en gevoerd door andere, gemuteerde maar zwarte Ratten. Dit blijkt een of ander tweekoppig monster te zijn. De gemuteerde Albino realiseert zich dat zijn onderdanen en nakomelingen onrustig zijn. Hij denkt terug aan de reis die hij en zijn nestgenoten maakten van Londen naar dit woud. 

Onder invloed van het goede leven in het woud, worden de zwarte Ratten groter, dapperder en onrustiger. De Albino Rat weet dat zij meer en meer verlangen naar mensenvlees, zoals zij dat vroeger ook aten. 

6

Weer een aantal vignettes, maar nu zijn de Ratten agressiever en vallen zij de geïntroduceerde mensen aan, doden en en vreten hen op. Dit gaat allemaal in behoorlijk bloederig detail. De Ratten nemen de instructies van hun leider duidelijk erg serieus.  

7

Luke is met boswachter Denison (geïntrocueerd in een vignette in H1) een ronde aan het maken door Epping Forest. Zij spreken verschillende bewoners en vragen naar tekens van ratten.
De bijeenkomst van de avond ervoor (H5) ging slecht. De directeur van Ratkill, het Ministerie van Landbouw en de beheerder van Epping Forest willen (nog) niet accepteren dat de Ratten terug zijn. De getuigenis van Jenny wordt niet serieus genomen. 

Met Denison komt Luke aan bij Seymour Hall Estate. Ze gaan uit elkaar. Denison gaat met een paar bewoners spreken en Luke onderzoekt het geruïneerde landhuis. Hij ziet iets in de verte, een dik, rozig wezen, maar hij kan niet precies zien wat het is. Later zegt Denison dat het gaat om varkens, die leven tussen de ruïnes van het landhuis.

Terwijl de mannen nog napraten, komt Jenny van het EFCC met het bericht dat Eerwaarde Matthews gevonden is, die werd opgevreten door de Ratten (geïntroduceerd in H3, opgegeten in H6).  

8

Weer een aantal vignettes. Een eerder geïntroduceerde boer wordt dit keer gedood door de Ratten. 

9

Luke inspecteert het graf met de overblijfselen van Eerwaarde Matthews en concludeert dat dit de Ratten waren. Hun aanwezigheid valt ook niet meer geheim te houden met de dood van de Eerwaarde. Luke neemt stappen om een operationeel hoofdkwartier in te richten in het EFCC. 

10

De evacuatie van Epping Forest begint.

11

Nu de problemen in Epping Forest worden aangepakt, vindt Luke dat het tijd is om werk te maken van Jenny. Hij neemt haar mee uit voor koffie. De kilte die tussen hen ontstond nadat men haar niet geloofde in het overleg van de vorige avond, verdwijnt weer.
Maar de Ratten zitten niet stil, ze vallen het EFCC aan, terwijl het wordt opgezet als hoofdkwartier van de komende operaties. Medewerkers Jan en Will raken gewond, terwijl de Ratten binnen proberen te komen. Luke en Jenny doen heldhaftig.

12

De honden van het Politietrainingscentrum worden wild, vanwege de eenden op een nabije eendenfokkerij, die ook wild worden. De politie is al op de hoogte van de dreiging van de Ratten en ze besluiten om op onderzoek uit te gaan naar de Ratten bij de eendenfokkerij. Maar wanneer ze dichterbij komen, blijken er ook problemen te zijn bij een groep woningen in de buurt. 

Het wordt een bloedbad, honden, politiemannen en bewoners van de woningen gaan een voor een gruwelijk neer onder de scherpe tanden van de Ratten. 

In dit hoofdstuk zien we ook wat van de hiërarchie van de Ratten. Ze worden geleid door een grote zwarte Rat met een litteken. Hij commandeert de andere Ratten om voedsel mee terug te nemen naar het nest, naar de albino ratten. Maar de Leider-Rat is niet blij met zijn ongeschikte positie en hij wacht op een moment dat hij de Albino met de twee hoofden te grazen kan nemen. 

13

Twee dagen na het bloedbad bij het Politie Trainingskamp zijn de inspanningen om alle rioleringsuitgangen te blokkeren en daarna gas het riool in te pompen in volle gang. Dit wordt gedaan door stoere mannen in beschermende outfits. 

Maar ook tijdens deze enorme operatie zijn op de achtergrond allerlei politieke machinaties aan de gang. 

Tijdens de activiteiten om de Ratten uit te moorden, blijkt dat de Ratten in de bomen geklommen zijn en van daaruit de mannen aanvallen. 

14

Ook deze operatie wordt weer een bloedbad, alleen de beschermende pakken zorgen ervoor dat het niet nog erger is. De Ratten springen vanuit de bomen op de mannen die het gifgas verspreiden in het riool. 

15

Luke brengt verslag uit aan zijn bazen bij Ratkill en bij het ministerie van Landbouw. De vergassing van de Ratten wordt versneld na deze laatste vreselijke aanval. 

Jenny leert meer over de achtergrond van Luke en zijn haat voor de Ratten. Zijn familie werd 5 jaar geleden bij de eerste uitbraak gedood. 

De vergassing werkt en de Ratten sterven als ratten in het riool. De paar die weten te ontsnappen, worden ook snel gedood. 

16

De vergassing was een succes en sommige mensen denken dat de dreiging nu al verdwenen is. Dan komen er ook wat geheimen boven. De top-mannen van Ratkill weten van het bestaan van twee typen gemuteerde Ratten. De Zwarte Ratten en de gruwelijke Albino Ratten. De mannen van Ratkill hadden graag een Albino mutant gehad, voor verder onderzoek. Maar nu willen ze zeker weten of de Albino mutanten ook weer de kop opsteken in Epping Forest. Luke wordt nu gevraagd om onderzoek te doen naar het nest van Ratten in het riool om te kijken of er ook een Albino mutant te vinden is. 

En Luke en Jenny hebben ook eindelijk seks. Ze draaien al sinds H4 om elkaar heen. 

Luke en een legerkapitein gaan de riolen in om onderzoek te doen naar het succes van de vergassing. Alle Ratten lijken dood en er is geen teken van een gemuteerde Albino Rat. 

17

Alles lijkt ok. Maar dan is Charles Denison op zijn rondes. En hij ziet dat alle beschermde herten in een parkje bij het geruïneerde landgoed (H7) gedood zijn door de Ratten. Ze zijn er dus nog. 

Het geruïneerde landgoed is gecontroleerd vanuit de lucht, door helicopters (Ha!) Luke en Whittaker, een collega van Jenny, onderzoeken het landgoed te voet. Daar blijkt dat alle verwilderde varkens dood zijn, opgevroten door de Ratten. Zo konden ze zo lang onder de radar blijven, ze leefden van het vlees van de varkens. 

Luke en Whittaker worden opgejaagd door Ratten wanneer ze de ruines proberen te verlaten. 

18

Luke en Whittaker rennen de ruïnes weer in, op de vlucht voor de Ratten. Ze klimmen op de ruïnes in de hoop dat ze zich daar de Ratten van het lijf kunnen houden. 

19

De Ratten worden steeds agressiever en Luke en Whittaker zitten echt in het nauw. Dan vallen ze, door de vloer heen, in de kelders van de ruïnes. Ze komen midden tussen het nest van de Albino mutanten terecht. De Ratten vallen niet aan in aanwezigheid van hun meerderen. In deze kelder vinden ze ook allemaal schedels. De Albino Ratten eten kennelijk graag hersenen en die worden hen gebracht door de zwarte Ratten. 

Whittaker wordt opgegeten. Het witte Albino monster eet zijn brein. 

20

Dan breekt er een revolutie uit tussen de Ratten. Een paar van de zwarte Ratten vallen nu de Albino's aan.
Ondertussen weet Luke uit de kelder te ontvluchten. Op het moment dat hij wordt aangevallen door de Ratten, wordt hij gered door een helicopter. Denison, die de dode herten vond, heeft iedereen opgeroepen om naar het landhuis te komen. En iedereen is gekomen. De Ratten worden gedood en Luke gered. De ruïnes gaan in vlammen op.

Epiloog

Een paar overlevende, magere Ratten trekken naar Londen, een stad vol mensen en licht...

Indruk nu

Dit boek is nog steeds een gruwelijk horrorboek! Waarom las ik dit in hemelsnaam toen ik een jaar of 14, 15 was? Het zit vol extreem bloederig geweld en veel te veel seks. En onaangename personen! Brrrr. Een pluspunt is wel het feit dat Epping Forest echt bestaat en veel van de beschreven plaatsen zijn ook echt. 

Zoals zoveel escapistische boeken, is dit boek ook een kind van zijn tijd. sociale vraagstukken uit de late jaren '70 worden ook aangestipt. 

Zo worden vrouwen duidelijk minder serieus genomen. De melding van Jenny wordt afgedaan als een onbetrouwbare getuigenis, van twee vrouwen, slecht licht, ze waren nog bang van de aanval van vijf jaar geleden. Verder zijn er in de vignettes een aantal vrouwen doe volledig afhankelijk zijn van hun man voor geld (wat hij op spel zet met staken), krijgen ze slechte seks of worden ze makkelijk mishandeld. 

Verder zijn de belangen van de hoge heren iedere keer belangrijker dan de veiligheid van de brede bevolking. Zo worden de eerste signalen genegeerd door een boer, want hij wil geen geld verliezen op zijn boerderij. Signalen worden nader onderzocht voor er actie wordt ondernomen, om economische en politieke belangen niet op het spel te zetten. En degenen die de gevolgen dragen, zijn degenen die nooit een beslissingsmogelijkheid hebben gehad. 

En zorgen om het milieu spelen ook duidelijk een rol. De Ratten zijn gemuteerd (in een eerder boek werd duidelijk dat dit kwam door atoomtesten in de buurt van hun leefomgeving) en zijn nu een plek in het ecosysteem aan het opeisen. Maar ze zijn zo groot, sterk en gemeen dat ze het hele ecosysteem verwoesten en zelfs voor mensen een bedreiging worden. En mensen slaan hard terug met gif en vuur en het interesseert hen niet, welke andere gevolgen dat nog kan hebben voor plant en dier in Epping Forest. 

Op het eerste gezicht vrij platte, sensationele horror, maar bevat genoeg om even over na te denken.