Vertigo

Het was weer tijd voor een film van Alfred Hitchcock, Vertigo (1958) met James Stewart en Kim Novak in de hoofdrollen. Hitchcock kennen we natuurlijk van allerlei films met een psychologisch horror-randje, zoals Rebecca. Verder zagen we nog Tom Helmore (The Time Machine) in een bijrol. 

Vertigo

Spoilers

De film opent met verwarrende beelden van een angstige vrouw en hallucinante draaiende spiralen en bevreemdende muziek. Je weet meteen vanaf het begin dat je naar een film met psychologische bodems kijkt. 

Dan gaan we door naar een politieachtervolging op het dak. Twee agenten zitten een dief na. Wanneer politieman John Ferguson (Stewart) uitglijdt en bijna valt, komt zijn collega hem redden. Maar het is zijn collega die naar zijn dood valt. 

Een maand of wat later zit de getraumatiseerde John nog steeds thuis. Hij komt weer in contact met een oude vriend, Gavin Elster (Helmore). Gavin heeft zijn eigen problemen. Zijn vrouw, Madeleine, gedraagt zich de laatste tijd raar. Ze zwerft door San Francisco, maar kan zich niet herinneren waar ze is geweest. Gavin vraagt John om haar in de gaten te houden en te kijken wat zij uitspookt. John heeft er weinig zin in, maar laat zich overhalen. 

John volgt Madeleine (Novak) een dag lang. Ze lijkt een obsessie te hebben met ene Carlotta Valdez, een vrouw die al lange tijd dood is. Na enig onderzoek blijkt dat Carlotta zelfmoord pleegde nadat haar kind haar werd afgenomen. En deze Carlotta is de overgrootmoeder van Madeleine Elster. Wordt Madeleine bezeten door Carlotta, wil ze opnieuw zelfmoord plegen? Het lijkt er wel op, Madeleine springt in de Baai van San Francisco en kan maar net gered worden door John. Waarna zij bijkomt in zijn appartement.  

(Eh? Hallo, je vist een bewusteloze vrouw uit het water, neemt haar mee naar je eigen huis, kleedt haar uit en steekt haar in je eigen bed. Wanneer was je van plan om een arts/ ambulance/ politie/ HAAR MAN! te bellen? Ronduit creepy) 

De volgende dag gaan John en Madeleine samen op pad. Ze proberen het mysterie van Madeleines vreemde gedrag te ontrafelen. Maar inmiddels is John ook verliefd geworden op Madeleine. 

(Kerel, ze is de vrouw van je baas en onderwerp van je onderzoekswerk. Doe even of je een professional bent) 

Uiteindelijk komen ze uit in het dorp waar Carlotta al die jaren geleden opgroeide. Daar is een kerk en de kerktoren heeft een enorme aantrekkingskracht op Madeleine. Ze stormt de toren in en werpt zich er van af. En voor de tweede keer kan John, terwijl hij op grote hoogte is, iemand om wie hij veel geeft niet redden. 

Dit keer stort John volledig in. Het duurt lang voor hij weer een beetje normaal kan functioneren. Hij denkt Madeleine steeds overal te zien. En op een dag loopt hij tegen Judy Barton (ook Novak) aan, een brunette uit Kansas, aan. Hij vraagt zich eerst af of het niet toch Madeleine is, maar zij overtuigt hem dat dat niet het geval is. Ze beginnen een relatie en John probeert Judy om te bouwen naar het evenbeeld van Madeleine, wat verbazingwekkend makkelijk gaat. 

In de flashbacks van Judy zien we dat zij de vrouw was, die John volgde. Gavin Elstar had een plot om Madeleine te vermoorden en Judy hielp daaraan mee, door de echte Madeleine na te doen en zo John een getuige te maken van haar "zelfmoord". Judy is inmiddels ook gevallen voor John, maar wordt verteerd door schuldgevoel. 

Uiteindelijk realiseert John zich wat er gaande is, wanneer Judy een ketting draagt, die Madeleine ook had. Samen keren ze terug naar de kerktoren waar Judy/ Madeleine John heen lokte, zodat de echte Madeleine dood uit het raam gegooid kon worden. John sleurt Judy mee de toren in, zodat hij zijn trauma en hoogtevrees kan overwinnen. Judy wordt steeds banger van hem en bekent hoe de moord op de echte Madeleine plaatsvond. 

Na deze catharsis lijkt alles goed te komen. Maar een non verschijnt plots op de zolder van de toren. Judy is zo verteerd door schuldgevoel dat zij zich van de toren werpt en voor een tweede maal "sterft". Een vertwijfelde John blijft achter. 

Conclusie

Whew! Wat een film! De spanning wordt vakkundig opgebouwd. Eerst lijkt het een detective mysterie te zijn. Wat spookt die Madeleine eigenlijk uit? Is ze echt bezeten door de geest van een voorouder? Licht ze de boel op? Maar waarom dan?

Maar dan stappen we over op de geestelijke gezondheid van John Ferguson. Het lukt hem niet om zijn trauma met hoogtes achter zich te laten. En dan ontwikkelt hij ook een obsessie met Madeleine. Hoewel hij haar niet kent en zij eigenlijk alleen maar een opdracht is, ontwikkelt hij toch gevoelens voor haar. Maar die zijn natuurlijk niet meer dan projectie, aangezien hij nooit echt betekenisvolle contacten met haar heeft. Later blijkt zelfs dat zij niet is, wie hij (en wij) denkt dat zij is. 

Dan als Madeleine dood lijkt te zijn, ziet hij haar overal lopen. Vrouwen die ook maar enigszins op haar lijken, roepen haar meteen weer op in zijn gedachten. Wanneer Judy dan ten tonele komt, projecteert John meteen al zijn herinneringen van Madeleine op haar. En hij heeft nooit door dat Judy en "Madeleine" dezelfde vrouw zijn. En hij waardeert Judy ook nooit voor wie zij werkelijk is. Hij ziet haar alleen maar als een paspop voor zijn beeld van Madeleine, wat ook niet echt was. 

En als dan blijkt dat de Madeleine die hij kende, ook niet "echt" was, maar een vrouw gevormd naar de eisen van Gavin, voor een specifiek doel, draait hij volledig door. Dan wordt hij zo boos dat hij Judy meesleurt naar de plek waar zij naar haar dood viel en weet hij zijn trauma te overwinnen. Wat natuurlijk onmiddellijk slecht afloopt.  

Verder experimenteerde Hitchcock hier ook met nieuwe cameratechnieken om het gevoel van duizeligheid, dat hoort bij hoogtevrees aansprekend te maken voor de kijker. Iedere keer dat John naar beneden kijkt, zoomt de camera in, maar beweegt juist weg. En dan word je erg duizelig. 

Enige punt van kritiek is dat het moordcomplot van Gavin Elster ongelofelijk ingewikkeld was. Hij wil van zijn vrouw af, huurt zijn minnares in om zijn vrouw na te doen, zet oude kennis John met hoogtevrees op haar spoor. Dan lokt de minnares John naar een herbeleving van zijn trauma en ondertussen gooit Gavin zijn vrouw van uit de toren. 

Er had maar iets mis hoeven gaan, als de echte Madeleine niet zo makkelijk stierf, als John iets was opgevallen aan het lichaam van Madeleine, als hij niet voor de nep-Madeleine was gevallen, als hij geen aanval van hoogtevrees had gekregen. Dan was het hele plan in duigen gevallen. 

Desondanks is het wel duidelijk waarom dit een klassieker is. Vooral kijken als je de kans krijgt.