Gejaagd door de Wind

Een hele tijd geleden zag ik met vrienden de film Gone with the Wind, een film waarvan ik niet goed wist wat ik ervan moest denken. Het maakte me wel nieuwsgierig naar het boek waar het op gebaseerd was. En een tijdje terug kon ik dat op de kop tikken, bij een tweedehands boekenmarkt hier in het dorp. En vanwege Corona zit ik wat meer binnen dan normaal, dus het kan hard gaan.

Het kostte me € 3 mensen.

Het ging om de Nederlandse vertaling, Gejaagd door de Wind, uit 1939, met illustraties van Anton Pieck. Die kennen we natuurlijk van de Efteling (we waren er in 2012, 2015 en 2018) en de Sprookjes van Grimm, maar hij heeft dus ook dit verhaal geïllustreerd. Verder is het taalgebruik in deze editie natuurlijk ook behoorlijk gedateerd (gichelden, in plaats van giechelden).
Deze editie was gepubliceerd als een trilogie, "Vuur over Land", "Als een Vlam in de Storm" en "Het Zaad Ontkiemt". De boeken zijn vertaald door W. J. A. Roldanus.

Spoilers

Voor een boek zo oud als dit en omdat ik onlangs ook de film besproken heb, zou het niet nodig moeten zijn. Maar goed, spoilers!

De geïllustreerde titelpagina, met Scarlett in haar beroemde jurk.

Vuur over Land

Dit is het begin van het verhaal. We leren Scarlett O'Hara, haar familie, vrienden, bekenden en slaven kennen. Iedereen woont genoeglijk samen op verschillende plantages op het platteland van Georgia. Op de achtergrond is de dreiging van een naderende burgeroorlog, maar daar kan Scarlett zich niet druk om maken. Zij moet haar aanbidders uit elkaar houden, terwijl haar grote liefde Ashley Wilkes huwt met zijn nicht, Melanie Hamilton. Ondertussen ontmoet zij ook Rhett Butler. 

De oorlog breekt uit. Om Ashley een hak te zetten en ook in zijn nabijheid te kunnen verkeren, huwt Scarlett met Charles Hamilton, de broer van Melanie. Scarlett heeft haar acties nauwelijks overdacht en voor zij het weet is zij zwanger van Charles, terwijl Charles omkomt nog voor de oorlog goed en wel begonnen is. Samen met Melanie woont zij nu in het huis van de familie Hamilton in Atlanta. Door haar huwelijk met Charles is het nu ook (deels) haar huis. 

In Atlanta wordt Scarlett opgenomen in de cirkel van Melanie en haar vrienden en familie, allemaal oude (voor Amerikaanse begrippen) families van plantage-eigenaren, Gentlemen en Ladies. Het leven als weduwe bevalt haar maar matig, ze mag niet uitgaan, praten met jongemannen of plezier maken. Ook het moederschap past haar totaal niet. In Atlanta treft zij ook Rhett Butler weer. Deze verdient grof geld aan de oorlog, door goederen te smokkelen door de blokkades van het Noordelijke leger. 

Tijdens een verlof komt Ashley terug naar huis. En dit is voor het eerst dat Scarlett geconfronteerd wordt met het feit dat hij van zijn vrouw Melanie houdt. En dat Ashley en Melanie een relatie onderhouden, zoals dat verwacht mag worden van een liefhebbende man en vrouw. Melanie raakt zwanger van dit korte verlof. 

Met de voortgang van de zwangerschap van Melanie wordt ook de situatie van de Zuidelijke staten steeds penibler. Er komen steeds meer gewonden en doden naar Atlanta, Scarlett werkt in het hospitaal.

Als een vlam in de storm
Terwijl Atlanta valt, bevalt Melanie van haar kind. Scarlett kan niemand vinden om Melanie bij te staan, en begeleidt de bevalling zelf. Dan trekken de noordelijke troepen het gebied binnen. Scarlett besluit met Melanie en de baby, haar eigen kind en de laatste slaven te vluchten, terug naar Tara. Rhett Butler helpt de dames door een paard en wagen te regelen.
Eenmaal aangekomen in Tara blijkt Scarlett alleen maar meer moeilijkheden te hebben. Haar moeder is overleden, haar vader is zwakzinnig geworden, haar zusters zijn ernstig ziek, de oogst is vernield of meegenomen door soldaten en de slaven zijn weggelopen. Scarlett gaat niet bij de pakken neerzitten en zij zet alles op alles om die mensen waar zij van houdt en kent van eten te voorzien. Hierbij treedt zij alle geschreven en ongeschreven regels van haar cultuur met de voeten. Zij ploegt, plant en verwerkt de oogst en weet de mensen die van haar afhankelijk zijn in  leven te houden.
Steeds wanneer Scarlett denkt haar zaakjes weer op orde te hebben, volgt er weer een nieuwe tegenslag. Meestal is dit als gevolg van het verliezen van de oorlog. De Noorderlingen maken nu de dienst uit. Ze eisen belastingen, er zijn geen slaven meer, er zijn geen mannen meer die hun vrouwelijke familieleden kunnen onderhouden.
Scarlett sluit een tweede huwelijk, met Frank Kennedy en met haar daadkracht zet ze hem onder druk om een succes te maken van zijn winkel. Daarnaast koopt ze ook een houtzaag-molen omdat ze inziet dat Atlanta opnieuw opgebouwd zal worden en iedereen zal hout willen hebben. Het wordt Scarlett niet in dank afgenomen dat ze zaken doet, een succes maakt van haar leven en zich niet langer gedraagt zoals dat van een Zuidelijke dame verwacht wordt. Maar Scarlett is diep getraumatiseerd door de periode van armoede en honger en financiële zekerheid is nu haar belanrijkste drijfveer.

Het zaad ontkiemt
De vader van Scarlett overlijdt ook. En nu wordt duidelijk dat het Zuiden nooit meer hetzelfde zal zijn. De oude elite zakt weg in armoede en kijkt neer op de mensen die wat proberen te maken van de nieuwe situatie. Ook kijken ze neer op de nieuwkomers uit het Noorden.
Scarlett is inmiddels rijk en succesvol en probeert het leven van een Zuidelijke dame op te pakken. Maar dat valt haar nog zwaar. Ze mist de charme en elegantie van haar moeder en haar tijd zal (zeer succesvol) zakenvrouw heeft haar harder en gewiekster gemaakt.
Ondertussen groeit de weerzin tegen de Noorderlingen. Haar tweede man, Frank Kennedy raakt betrokken bij de Ku Klux Klan en komt te overlijden. Nu is de weg dan eindelijk vrij voor een huwelijk tussen Scarlett en Rhett Butler. Maar dat is geen gelukkig huwelijk. Scarlett blijft een vrij oppervlakkige vrouw, die alleen geïnteresseerd is geld, rijkdom en status. Maar zij heeft niet door dat zij steeds meer uit de gratie valt bij de oude garde.
Het huwelijk tussen Scarlett en Rhett verloopt ook steeds slechter. Wanneer hun kind komt te overlijden, betekent dat het einde voor hun huwelijk. Kort daarna komt ook Melanie te overlijden. En eindelijk ziet Scarlett in wat voor een goede en trouwe vriendin Melanie altijd is geweest en hoe haar jarenlange verliefdheid voor Ashley ook niets meer dan een droombeeld was. Scarlett probeert de relatie met Rhett te herstellen, maar die heeft na al die jaren ook eindelijk genoeg van haar en vertrekt.

Conclusie

Net als de film vind ik dit een heel vreemd boek. 

Aan de ene kant is er een spannend verhaal, met een groot aantal karakters, die de meest vreselijke dingen meemaken en proberen te overleven. Net als je denkt dat het ene probleem is opgelost, dient het volgende zich weer aan.
En de problemen zijn ook van verschillende aard. Er is Scarlett en haar liefdesleven, er is Scarlett en haar verdriet om haar ouders, die overlijden en wiens voorbeeld zij nooit kan nalezen. Er zijn zorgen om de oorlog en de slachtoffers, er is te weinig te eten en te weinig geld. Dus de ene uitdaging na de andere volgt elkaar op.

Aan de andere kant is dit ook een extreem racistisch en sexistisch. En niet alleen zijn de hoofdpersonen racistisch en sexistisch (want niet gek is voor het tijdsgewricht waarin het zich afspeelt), maar de schrijfster is het duidelijk eens met alles wat de hoofdpersonen doen en beslissen. Ik denk dat het boek zelfs nog erger is dan de film (en dat was al behoorlijk beroerd). In de film hadden we tenminste nog de prachtige vertolking van Hattie MacDaniel, die met haar gezichtsuitdrukkingen nog een hoop commentaar meegaf aan haar rol en uitspraken als Mammy. Maar de Mammy in het boek is een stuk volgzamer en heeft geen andere ambities en karakter dan volgzaam Scarlett en haar familie dienen. Hetzelfde geldt voor de andere slaven en bedienden. De "goeden" doen niets liever dan een blanke familie dienen en de "slechten" willen niets liever dan stemrecht hebben, alcohol drinken en blanke vrouwen lastig vallen.

Verder zijn er sterk gescheiden rollen en taken voor mannen en vrouwen. De mannen geven leiding, nemen beslissingen en besteden het geld. De vrouwen zijn als ze ongetrouwd zijn mooi en volgzaam. Wanneer ze eenmaal getrouwd zijn, zijn de vrouwen volgzaam en besturen ze het huishouden. Wanneer de oorlog alle mannen uitschakelt, hebben de vrouwen er erg veel moeite mee om een nieuwe rol op zich te nemen. Ze zakken weg in armoede en honger, maar vinden dat te verkiezen boven werken om te kunnen eten.

Ook zijn de klassenscheidingen in de maatschappij verschrikkelijk. Er is een enorm verschil tussen de mensen van een goede klasse (de Ladies en Gentlemen) en de arme blanken. Op een gegeven moment komt oorlogsveteraan Will Benteen als vluchteling op Tara wonen. Hij is buitengewoon intelligent en capabel, is een enorme steun van Scarlett, hij runt Tara terwijl zij in Atlanta is om de zaagmolen te besturen. Maar toch is het een schande wanneer hij met een van Scarletts zussen trouwt, want hij is geen gentleman.
Sommige van de Gentlemen weten zich wel te handhaven na de Oorlog en tijdens de Wederopbouw. Zij worden ondernemers en verdienen voldoende geld om hun gezinnen en families te onderhouden. Maar toch wordt er op hen neergekeken, omdat zij niet langer profiteren van de arbeid van de slaven en de hele dag op de veranda drankjes drinken.

Dus...leuk om eens gelezen te hebben. Maar het was verschrikkelijk. Scarlett is dom en oppervlakkig en heeft geen enkel oog over de emotionele toestand van haarzelf of de mensen om haar heen. Haar daadkracht is haar enige positieve eigenschap. Iedereen om haar heen is diep racistisch en seksistisch. Een samenleving gebaseerd op brute exploitatie van een bevolkingsgroep gaat ten onder en dat moeten we verschrikkelijk vinden.
Erm, tjsa. De tijden zijn veranderd, zullen we maar zeggen.