Vorige week zijn Sander en ik met onze dochters naar het Vrijheidsmuseum geweest, in het naburige Groesbeek. Vroeger was dit het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944 - 1945. Het museum focust op de Tweede Wereldoorlog in Nederland en de bevrijding van Nederland, vooral in het gebied waar wij wonen. We waren er nog nooit eerder geweest, terwijl we de afgelopen jaren wel naar het Afrikamuseum (in 2008 en in 2021) en Museumpark Oriëntalis (2007, nog eens in 2007, 2013, 2015 en weer in 2015, 2016, 2017 en 2019) zijn geweest.
We hadden ook een aanleiding voor ons bezoek aan het Vrijheidsmuseum, er was een tentoonstelling over de Zwarte Driehoek, met een bijbehorend boek (van Rense Havinga). De zwarte driehoek werd in de Duitse concentratiekampen gegeven aan mensen die als asociaal bestempeld waren: bedelaars, alcoholisten, prostituees en veel andere mensen aan de rand van de samenleving.
We hebben eerst het boek gelezen (gewoon te leen bij de bieb). En dat was erg boeiend. In mijn werk maak ik beleid om mensen die niet mee kunnen komen met de samenleving te ondersteunen. En dan gaat het ook om de mensen die in De Zwarte Driehoek beschreven worden: mensen met een laag (of geen) inkomen, dak- en thuislozen, verslaafden, mensen met (onbehandelde) GGZ problematiek. En het is moeilijk om die mensen zo te helpen dat zij en hun omgeving geholpen zijn. Dit is een vraagstuk waar we al lang mee worstelen.
En in de jaren '20 en '30 nam de oplossingsrichting wel een heel gruwelijke wending. Het begon met de ideeën van de eugenetica die er populair werden, en de angst die daarbij hoorde dat mensen met slechte genen de samenleving te veel zouden belasten, zeker wanneer zij kinderen kregen. Al snel werd dat idee uitgebreid, niet alleen mensen met slechte genen (die fysieke en mentale ziekten veroorzaakten) zouden zich niet moeten voortplanten. Ook anderen, die een last voor de samenleving waren, met hun armoede, verwondingen en afwijkende gedrag, zouden ook geen kinderen moeten krijgen.
En toen eenmaal Hitler aan de macht kwam, werden zijn verziekte ideeën ten uitvoer gebracht, ook ten aanzien van mensen aan de zelfkant van de samenleving. En toen Nederland eenmaal bezet was, werd dat beleid hier ook voortgezet.
De tentoonstelling wist het betoog uit het boek nog net wat aanschouwelijker te maken met foto's en andere materialen uit die tijd.
Het boek en de tentoonstelling schetsen een somber beeld van hoe samenlevingen omgaan met de minder bedeelden. Als het tij economisch tegenzit, worden mensen die ziek, anders of raar zijn, al snel gezien als een gevaar, dat de rest van de samenleving kan besmetten. En er zit niets anders op dan die mensen met harde hand te heropvoeden, verwijderen of te vernietigen.
En parallellen met de huidige tijd zijn nog steeds wel te maken. Zo wilde de gemeente Den Haag zijn dak- en thuislozen exporteren naar onder andere Heerlen. En worstelt de overheid nog steeds met mensen die ziek zijn, zich raar gedragen of niet in het verwachtte maatschappelijke stramien passen.
De tentoonstelling loopt nog tot begin oktober, dus ga er gauw heen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten