Excalibur

Tijdens onze vakantie hebben we natuurlijk niet alleen maar leuke dingen gedaan. Er moest ook een film gekeken worden, om nog eens in de maand een King Arthur film te kijken. En dit keer hebben we van de belangrijkste films over Koning Arthur gekeken, Excalibur (1981) van John Boorman (Zardoz, Deliverance) en met een hele rits aan bekende namen, zoals Patrick Stewart (Tinker, Tailor, Soldier Spy, Star Trek TNG), Liam Neeson (The A-Team, Merlin and the Sword), Gabriel Byrne (Vanity Fair, Vikings), Helen Mirren (Gosford Park) en Ciaran Hinds (The Woman in Black, Rome)

Passie, Verraad, Magie, Spektakel
Deze film heeft alles

Excalibur is een behoorlijk ambitieuze film en wil het hele verhaal vertellen van de mythen rondom Arthur, zijn Ridders van de Ronde Tafel en natuurlijk het magische zwaard excalibur. En veel weet deze film ook wel na te vertellen. Dus dit is echt een epische film. 

Spoilers

De film is opgedeeld in vijf delen en ieder deel vertelt een belangrijk onderdeel van de mythen rondom Koning Arthur. 

Uther

In dit deel volgen we Koning Uther (Byrne). Hij is ontzettend ambitieus en wordt bijgestaan door Merlijn (Williamson), die magie gebruikt, zodat Uther succes heeft. Het zwaard Excalibur is een van die magische dingen. Uther heeft een conflict met een andere machtige krijgsheer, namelijk Cornwall. Maar met behulp van Excalibur weten ze vrede te sluiten en er wordt feest gevierd in het kasteel van Cornwall. Daar ziet Uther de vrouw van Cornwall, Ygraine (Boorman, dochter van de regisseur). Deze houdt een zeer erotisch geladen dans en Uther wordt wild. Hij wil een kans om Ygraine te bezitten. Merlijn is hier fel op tegen, maar laat zich toch overhalen, in ruil voor het resultaat van deze lust. 

Uther gaat de strijd aan met Cornwall en terwijl Cornwall sterft op het slagveld, neemt Uther de gedaante aan van Cornwall (met de magie van Merlijn) en heeft seks met Ygraine, terwijl dochter Morgana toekijkt. Uit deze nacht komt een zoontje voort, die prompt wordt meegenomen door Merlijn. Die ook nog eens fijntjes laat weten dat rust, vrede en voorspoed allemaal niet weggelegd zijn voor Uther. 

De andere vazallen van Uther komen in opstand, nu zij hebben gezien hoe Uther omgaat met zijn vazallen. Uiteindelijk wordt Uther achtervolgd in een bos. Hij stoot zijn zwaard in een steen, waar het blijft zitten tot de rechtmatige koning langs komt. 

Wat een creep is die Uther. Hij krijgt een obsessie voor een vrouw van een collega/ ondergeschikte en offert werkelijk alles op om haar te krijgen: zijn integriteit en betrouwbaarheid, zijn koninkrijk, zijn zoon en uiteindelijk zijn leven. Note to self, geen striptease dansjes doen voor Sanders collega's, dat eindigt in tranen.

Tijdens de seksueel expliciete dans dreunen alle mannen met hun dolken op tafel. En later als Uther brult dat hij Ygraine koste wat kost moet hebben, kijken we aan tegen een stormram die de camera lijkt te rammen. Jeminee, hoeveel visuele metaforen voor gewelddadige seks moeten we hebben in een paar minuten?
En verder zaait Merlijn hier ook alleen maar problemen. Hij heeft misschien wel wat hij wil, een jong kind van koninklijken bloede, die hij kan opvoeden tot een redelijk denkend mens. Maar het gaat wel ten koste van Ygraine, die haar man verliest, verkracht wordt en haar zoon ook verliest. En Morgana raakt haar veilige gezin en broertje kwijt. En haar nieuwe stief-vader moet haar ook niet. 
Verder zijn de keuzes van Boorman ook best eng. Hij regisseert dus dat zijn eigen dochter (22 of 23 tijdens het filmen) een vrij seksueel expliciete dans moet doen voor een grote groep mannen, verkracht wordt, door de man waarvan ze denkt dat het haar eigen man is en daarna wordt haar baby afgenomen. 

Arthur

Jaren later strijden de Ridders nog steeds om het koningschap, maar dit keer is er een soort toernooi georganiseerd. Sir Ector (Swift, Keeping up Appearances) doet ook mee met zijn zonen Kay en Arthur (Terry). Koning Leondegrance (Stewart) wint het toernooi, maar kan nog steeds het zwaard niet trekken. Maar wanneer het zwaard van Kay gestolen wordt, pakt schildknaap Arthur het zwaard uit de steen. Merlijn verschijnt en verklaart hem voor koning. Na wat gehannes over en weer accepteert Koning Leondegrance Arthur als zijn koning, maar de andere notabelen nog niet. 

Enigszins overdonderd door alle ontwikkelingen gaat Arthur achter Merlijn aan, om wat meer advies te krijgen over zijn toekomstige taken en rollen. Merlijn probeert wat richting te geven aan de beduusde jongeman. En Arthur keert weer terug. Sommige ridders zijn blijven wachten op hun Koning, anderen niet. In ieder geval verkeert Leondegrance in de problemen en Arthur gaat hem ontzetten. 

Eenmaal aangekomen in Cameliard stort Arthur zich met Excalibur in strijd. Links en rechts jaagt hij mensen over de kling. Ook verslaat Arthur Uryens, een andere koning. Deze weigert om zich over te geven aan een man die geen ridder is. Arthur ziet het gelijk van zijn positie en vraagt in het koude water van de slotgracht om Uryens hem tot ridder wil slaan. Na enige twijfel doet Uryens dit. Nu kan hij Arthur accepteren als Koning. En de andere ridders ook. Er is vrede. 

Er wordt weer feest gevierd in Cameliard, hierbij valt Arthurs oog op de mooie dochter van Leondegrance, Guinevere (Lunghi).

Arthur komt in deze fase een beetje over als de archtypische Dwaas. Hij is veruit de jongste van alle ridders, hij is naïef en impulsief en heeft een groot vertrouwen in de mensen om hem heen. In alle onschuld trekt hij het zwaard uit de steen omdat zijn baas, Kay, een zwaard nodig heeft. Wanneer Uryens zegt geen trouw te willen zweren aan een non-ridder, staat Arthur zonder bedenkingen Excalibur af aan de man die hem 30 seconden geleden nog over de kling wilde jagen. 

Lancelot

Koning Arthur werkt aan vrede en zet belangrijke stappen. Maar dan is er een ridder die niemand over een bepaalde brug laat. Koning Arthur gaat orde op zaken stellen. Maar deze ridder is ook voor hem te sterk. Koning Arthur wil niet verliezen en roept de macht van Excalibur aan om toch te kunnen winnen. Hij verslaat Lancelot (Clay), maar breekt daarbij zijn zwaard. Een geschokte Koning Arthur realiseert zich meteen dat hij de macht van het zwaard niet voor eigen gewin had mogen gebruiken. Maar gelukkig verschijnt Merlijn weer en krijgt Arthur zijn gerepareerde zwaard weer terug en Lancelot wordt genezen van zijn verwondingen.

Samen met Lancelot weet Koning Arthur de idealen van zijn rijk uit te bouwen. Er heerst vrede, er is een ronde tafel, het is tijd voor een vrouw. Koning Arthur is Guinevere nooit vergeten en hij stuurt Lancelot om haar op te halen. Lancelot en Guinevere sluiten een vriendschap, die voor Lancelot veel meer betekent. Na het grootse huwelijk tussen Koning Arthur en Guinevere is Lancelot dan nog maar weinig in Camelot te vinden. Lancelot pikt een jongeman op, die hij als schildknaap naar het hof in Camelot stuurt. Deze jongeman maakt als Perceval (Geoffrey) snel naam.
Maar de rot zet meteen al in. Morgana (Mirren), halfzuster van Arthur verkeert ook aan het hof. En zij is uit op macht en wraak. Merlijn merkt de krachten van Morgana op en zij smeekt hem om hem alles te leren wat ze moet weten als tovenares. Merlijn waarschuwt haar dat de tijd van magie ten einde loopt, maar ze weet hem toch te verleiden haar te onderwijzen.
Morgana ziet hoe het er voor staat met Lancelot en Guinevere en zij beïnvloedt Gawaine (Neeson) om er wat van te zeggen. Dit leidt tot ruzie en een duel. Koning Arthur wil zijn vrouw niet verdedigen tegen de aanklachten van ontrouw, want met Excalibur zal hij alles winnen. Verder is er niemand aan het hof die Guinevere wil verdedigen. Zal zij eindigen op de brandstapel. Uiteindelijk stapt Perceval naar voren en Koning Arthur riddert hem snel. Maar hij is nog een onervaren jongen en zal het zeker verliezen van de machtige Gawaine.
Ondertussen heeft Lancelot een persoonlijke crisis in het woud. Hij overdenkt zijn problemen in zijn blootje. En dan wordt hij plotseling aangevallen door zijn eigen harnas. Hij verslaat het harnas, maar raakt gewond. Gewond en al levert hij op het laatste moment strijd tegen Gawaine en weet te winnen. De crisis lijkt voor nu afgewend.
Maar Guinevere is behoorlijk teleurgesteld in haar man, dat hij haar niet wilde verdedigen, terwijl zij niets verkeerd deed. Zij zoekt Lancelot op in het woud en daar geven beiden toe aan hun passie. Uiteraard worden ze daarna beiden betrapt door Arthur, die Excalibur tussen hen insteekt en vertrekt. Om aan te geven hoe kwalijk dit werkelijk is, trilt de aarde.
Merlijn merkt het ook en raakt verzwakt. Morgana grijpt haar kans en zet Merlijn vast in een Kristal. Zij neemt de gedaante aan van Guinevere en verleidt Arthur en vertrekt daarna.

Hier komt de wraak van Morgana eindelijk tot uiting. Haar gezin, familie en jeugd zijn vernietigd door de machinaties van Merlijn en hoge mannen en nu doet zij hetzelfde bij hen. Het huwelijk tussen Arthur en Guinevere is voorbij, hij is zijn zwaard kwijt, waarmee hij zijn ridders aan zich bond, zijn belangrijkste adviseur is ook gevangen. 
En alle plannen van Merlijn waren uiteindelijk ook voor niets. Alle magie die hij inzette om Arthur in de wereld te krijgen en op de troon hebben niet geholpen. Arthur is ernstig verzwakt en Merlijn is gevangen en kan geen invloed meer uitoefenen. 

Perceval

Met het verlies van Excalibur, zijn vrouw en zijn adviseur is Arthur ernstig verzwakt geraakt. En met hem het land. Overal heerst honger en chaos. De ridders gaan erop uit om de Graal te vinden, in de hoop dat de Graal de koning en het land weer kunnen herstellen. Vele ridders zijn al vertrokken, maar weinigen zijn teruggekeerd. 

Ook Perceval, nu een volwassen ridder, trekt erop uit. Hij valt in handen van een zeer enge Mordred en wordt, zoals zoveel ridders opgehangen. Terwijl hij langzaam stikt, heeft hij visioenen van de Graal, maar het lukt hem niet om de vragen te stellen die hem de Graal in handen zouden kunnen geven. Het lijkt van een andere ridder aan dezelfde boom wiegt in de wind en zijn sporen snijden het koord van Perceval door. Perceval weet te ontsnappen. 

Perceval reist verder en treft een waanzinnige prediker met zijn gevolg. De problemen in het land zijn het gevolg van de zonde van trots. Perceval herkent in de prediker zijn vroegere meester, Lancelot. Lancelot wil niet naar rede luisteren en hij en zijn volgelingen gooien Perceval in de rivier. Tijdens zijn tweede bijna-dood-ervaring heeft hij weer visioenen van de Graal. Maar dit keer doet Perceval het goed. Hij verkrijgt de Graal en kan daarmee Arhtur genezen. 

Koning Arthur herrijst van zijn ziekbed en neemt weer de leiding. Hij besluit meteen om orde op zaken te stellen. En het land reageert meteen door uit te barsten in een mooie lente. 

De wraak van Morgana en de destructie van de Ronde Tafel was niet het ergste, de zaken moesten nog veel erger worden. Het hele land lijkt ten onder te gaan aan de wraak van Morgana en de verschillende zonden van de verschillende spelers. 

Lancelots uitspraak dat het land ten onder gaat aan trots lijkt op het eerste gezicht heel hypocriet. Hij had ook met zijn handjes van andermans Koningin af kunnen blijven. Maar de problemen gaan natuurlijk verder terug. 

Uther was trots op het waanzinnige af en moest en zou de vrouw hebben van een collega - krijgsheer. Merlijn, overtuigd van zijn eigen gelijk in zijn zoektocht naar een geschikte koning, hielp hem daarbij, niet nadenkend over alle gevolgen. Weer later wil Arthur zijn resultaten niet op het spel zetten door zijn onschuldige vrouw te verdedigen, wat weer leidt tot een verwijdering tussen zijn ridders, tussen hem en Guinevere en het verlies van zijn Excalibur. 

Mordred en Arthur

Koning Arthur bezoekt eerst Guinevere, die in een klooster woont. Hij maakt zich op voor de strijd tegen Mordred en zijn mannen. Maar gaat waarschijnlijk niet winnen. Guinevere heeft een verrassing. Zij bewaarde altijd Excalibur en kan dit nu aan haar man teruggeven. Koning Arthur is verrast en dankbaar. 

In voorbereiding op de zeer ongelijke strijd probeert Koning Arthur nog een keer om contact te leggen met Merlijn. Merlijn kan vanuit zijn Kristallen gevangenis alleen zijn geest sturen. Maar hij geeft Koning Arthur toch nog wat goed advies. En hij weet Morgana te beïnvloeden om weer magie te gebruiken. Maar ze is nooit zo subtiel geweest als hij en zij creeert mist, die haar veel energie kost. Het lukt haar niet meer om haar onnatuurlijke jeugd te bewaren. Een nu volwassen Mordred ziet zijn afgetakelde moeder en doodt haar. 

De twee legers komen tot een strijd. De mist is een steun voor Koning Arthur, want het verbergt zijn kleine troepenmacht. Lancelot voegt zich met zijn volgelingen ook aan de zijde van Koning Arthur. Uiteindelijk staan Arthur en Mordred tegenover elkaar. Mordred steekt Arthur met een speer, maar dit geeft Arthur ook de kans om zijn zoon neer te slaan met Excalibur. 

Iedereen sterft en Perceval krijgt de kans om Excalibur weer in het meer te gooien, wat hij na enig aandringen ook doet.

En hier eindigt dan alles. De ambities van Merlijn leiden tot niets. Arthur en Mordred doden elkaar. Bijna alle ridders sterven ook en het land verkeert in chaos. Wie er over om de idealen van Arthur na te blijven streven?

Conclusie

Een erg epische film! Dat past ook wel een beetje in deze tijd. De Sword & Sorcery films waren in deze periode erg populair. In 1981 kwamen ook Dragonslayer en Heavy Metal uit en in de jaren erna films als Conan the Barbarian (1982), Krull (1983), Conan the Destroyer (1984), The Black Cauldron (1985), Ladyhawke (1985), Legend (1985), Red Sonja (1985), Highlander (1986) en Willow (1988). Dus Boorman voelde de tijdsgeest goed aan was een voorloper, die veel van de epische fantasy films daarna mogelijk heeft gemaakt. 

Verder is het ook een film die niet bang is om expliciet te worden. Dit is de eerste film waarin de verwekking en geboorte van Arthur besproken worden. En het wordt ook gebracht als iets kwalijks. Ygraine weet nauwelijks wat haar overkomt, raakt haar baby kwijt en slijt de rest van haar dagen als weduwe. 

De verwekking van Mordred wordt ook expliciet benoemd, waar andere films daar nog een beetje omheen draaiden. Morgana wordt afgebeeld als getraumatiseerd door de verwekking van Arthur en alles wat daar om heen gebeurde en zij getuige van was als kleuter. Dit beschadigt haar zozeer, dat zij een generatie later ook een zeer ongezonde seksuele relatie aangaat met haar broer, terwijl ze zich voordoet als een ander, en alles geeft om wraak te kunnen krijgen op de mannen die haar kwaad hebben gedaan, Merlijn en Arthur. En het lukt haar ook nog. 

Alle seks in deze film komt duidelijk in beeld en het is altijd grensoverschrijdende seks (seks tussen personen die niet met elkaar getrouwd zijn, seks tussen personen die zich voordoen als een ander, gewelddadige seks). En de gevolgen zijn altijd desastreus. Kinderen worden afgenomen, partners sterven, koninkrijken gaan ten onder. De boodschap is wel duidelijk, alleen duidelijk afgebakende seks!

Tot slot is dit ook een film waarbij magie een expliciete rol speelt. Zonder de magie van Merlijn had veel van het verhaal niet plaats kunnen vinden. Uther had gewoon gefrustreerd rond moeten blijven lopen... Maar anderen kunnen ook magie gebruiken, voor hun eigen doeleinden. Morgana is al vanaf jonge leeftijd vaardig met magie en doorziet de magie van anderen. En zij zet haar krachten ook in om situaties naar haar hand te zetten. Zo zet zij Gawaine aan tot klagen over de invloed van Guinevere op Lancelot, weet zij Merlijn gevangen te zetten en beschermt zij haar zoon. 

Ondanks de inmiddels wat beroerde effecten en soms wat onduidelijke scenes zeker de moeite van het kijken waard!